კონსტიტუციის გადასინჯვის ქართული მოდელი

ტრადიციულად, საქართველოს კონსტიტუციას გარდამავალი დებულებების წინ ერთვის სპეციალური თავი - „კონსტიტუციის გადასინჯვა“, რომელიც კონსტიტუციაში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის წესსა და პროცედურას ითვალისწინებს. საქართველოს კონსტიტუციის დღეს მოქმედი რედაქციის მეათე თავი ეხება სწორედ კონსტიტუციის გადასინჯვას. ძველი რედაქცია გამოყოფდა კონსტიტუციის გადასინჯვის ორ სახეს, კერძოდ, ზოგადს და ნაწილობრივს, თუმცა რეალურად მათ შორის რაიმე არსებითი განსხვავება არ არსებობდა, არამედ პირიქით, საერთო იყო როგორც გადასინჯვის ინიციატორები, ისე მისი განხილვისა და მიღების პროცედურაც. თუმცა დღევანდელი რედაქციით ასეთი ფორმალური დაყოფა გაუქმებულია და კონსტიტუცია განმატკიცებს ერთადერთ ტერმინს- „კონსტიტუციის გადასინჯვა“. ამასთან აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ თავად კონსტიტუცია არაფერს ამბობს იმაზე, თუ როგორ უნდა მოხდეს საჭიროების შემთხვევაში სრულიად ახალი კონსტიტუციის მიღება, რომელმა ორგანომ უნდა შეიმუშავოს ის ან როგორია მისი ინიცირების, განხილვისა თუ დამტკიცების პროცედურა, თუმცა მიიჩნევა რომ ასეთ შემთხვევაშიც სწორედ კონსტიტუციის გადასინჯვის წესი უნდა იქნას გამოყენებული. 

უპირველეს ყოვლისა კონსტიტუციის გადასინჯვის შესახებ მსჯელობისას, ყურადღება უნდა გავამახვილოთ პირველ სტადიაზე, ანუ კონსტიტუციის გადასინჯვის ინიცირებაზე. საქართველოს კონსტიტუციის 77-ე მუხლის 1- ნაწილის თანახმად, „კონსტიტუცია გადაისინჯება კონსტიტუციური კანონით, რომლის პროექტის წარდგენის უფლება აქვს პარლამენტის სრული შემადგენლობის ნახევარზე მეტს ან არანაკლებ 200000 ამომრჩეველს.“ შესაბამისად კონსტიტუციური კანონის პროექტის ინიცირების უფლება აქვს არანაკლებ 76 პარლამენტის წევრს ან 18 წელს მიღწეულ, საარჩევნო უფლების მქონე 200000 ამომრჩეველს. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ იმის მიხედვით თუ ვის მიერ ხდება ინიცირება, დადგენილია განსხვავებული პროცედურები, რაც უფრო დეტალურად მოწესრიგებულია პარლამენტის რეგლამენტით. კერძოდ, პარლამენტის რეგლამენტის 123-ე მუხლი ეხება პარლამენტის წევრთა მიერ ინიციირებული კონსტიტუციური კანონის პროექტს, ხოლო 124-ე მუხლი კი ამომრჩეველთა მიერ ინიციირებული საქართველოს კონსტიტუციური კანონის პროექტს. 

რაც შეეხება კონსტიტუციის გადასინჯვის მეორე ეტაპს, ამას ეხება საქართველოს კონსტიტუციის 77-ე მუხლის მე-2 ნაწილი, რომლის თანახმადაც, „კონსტიტუციური კანონის პროექტი წარედგინება პარლამენტს, რომელიც აქვეყნებს მას საყოველთაო-სახალხო განხილვისთვის. პარლამენტში კანონპროექტის განხილვა იწყება მისი გამოქვეყნებიდან ერთი თვის შემდეგ.“ შესაბამისად პარლამენტი იღებს გადაწყვეტილებას კონსტიტუციური კანონის პროექტის გამოქვეყნებისა და მისი საყოველთაო-სახალხო განხილვის საორგანიზაციო კომისიის შექმნის ტაობაზე. რა თქმა უნდა, ის გარემოება, რომ კონსტიტუციური კანონის პროექტი საჯაროდ გამოქვეყნდება და იწყება მზადება მისი საყოველთაო-სახალხო განხილვისთვის, ცალსახად მისაღებია, რამეთუ კონსტიტუცია ეს არის ქვეყნის ძირითადი კანონი, უპირატესი იურიდიული ძალის მქონე დოკუმენტი, რომელსაც უნდა შეესაბამებოდეს ქვეყანაში მოქმედი ყველა იურიდიული მნიშვნელობის აქტი, შესაბამისად მნიშვნელოვანია მისი შეცვლისა თუ სრულყოფის პროცესში დემოკრატიის პრინციპიდან გამომდინარე ხალხის აზრის გათვალისწინება, პირველ რიგში თავად საზოგადოება უნდა იყოს ინფორმირებული ასეთი უმნიშვნელოვანესი სამართლებრივი ცვლილებების შესახებ და მეორე მხრივ გარკვეულწილად გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ხალხის პოზიცია, რამეთუ კონსტიტუცია ეს ხომ სახალხო დოკუმენტია, ხალხის ნებაა. გარდაა ამისა კონსტიტუციით გათვალისწინებულია, რომ პარლამენტში კანონპროექტის განხილვა იწყება მისი გამოქვეყნებიდან ერთი თვის ვადაში, რაც უზრუნველყოფს მეტად რაციონალური გადაწყვეტილებების მიღებას. 

რაც შეეხება უშუალოდ პარლამენტის მიერ გადაწყვეტილების მიღებას, ამ მხრივ მნიშვნელოვანია საქართველოს კონსტიტუციის 77-ე მუხლის მე-3 და მე-4 ნაწილების განხილვა. კონსტიტუციის 77-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, „კონსტიტუციური კანონი მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს პარლამენტის სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედი. კონსტიტუციური კანონი საქართველოს პრეზიდენტს ხელმოსაწერად გადაეცემა მომდევნო მოწვევის პრალამენტის მიერ ერთი მოსმენით განხილვიდან და სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედის მიერ მმისი უცვლელად დამტკიცებიდან 10 დღის ვადაში.“ მაშასადამე კონსტიტუციის 2017-2018 წლის ცვლილებებით განისაზღვრა კონსტიტუციის გადასინჯვის ე.წ. „სკანდინავიური მოდელი“, რომელიც ითვალისწინებს ორი მოწვევის პარლამენტის მიერ კონსტიტუციის ცვლილებას, რაც მნიშვნელოვან საფუძველს ქმნის კონსტიტუციის სტაბილურობისთვის. ამ მოდელის თანახმად, კონსტიტუციურ ცვლილებას სამი მოსმენით იღებს ერთი მოწვევის პარლამენტი, ხოლო შემდგომი მოწვევის პარლამენტი კი ერთი მოსმენით უცვლელად ამტკიცებს მას. შესაბამისად პარლამენტის სხვადასხვა მოწვევებს შორის პერიოდში არის საპარლამენტო არჩევნები, რითაც თავად ხალხსაც ეძლევა ერთგვარი შესაძლებლობა გამოხატოს საკუთარი პოზიცია კონსტიტუციური ცვლილებების მიმართ, რამეთუ თუ იგი არ ეთანხმება კონსტიტუციურ ცვლილებებს მას ეძლევა შესაძლებლობა ხმა მისცეს იმ პოლიტიკურ ძალას, რომელიც უმრავლესობაში მოსვლის შემთხვევაში არ დაამტკიცებს ცვლილებებს ან პირიქით თუ იგი ემხრობა ამ ცვლილებებს ხმა მისცეს იმ პოლიტიკურ ძალას, რომელიც უმრავლესობის მოპოვების შემთხვევაში დაამტკიცებს ცვლილებებს.

შესაბამისად ასეტი ვითარებაში სახეზე გვაქვს ერთგვარად „კვაზირეფერენდალური“ აქტი, რომელიც კონსტიტუციის გადასინჯვის პროცესში ხალხის ნების ასახვას უზრუნველყფოს, რაც დემოკრატიულობის თვალსაზრისით ნამდვილად მნიშვნელოვანია. თუმცა ამასთან უნდა აღინიშნოს, რომ 77-ე მუხლის მე-4 ნაწილი ითვალისწინებს კონსტიტუციური ცვლილების მიღების ე.წ. გამარტივებულ წესს, რომლის თანახმადაც, „კონსტიტუციური კანონი საქართველოს პრეზიდენტს ხელმოსაწერად გადაეცემა კონსტიტუციის 46-ე მუხლით დადგენილ ვადაში, თუ მას მხარს დაუჭერს პარლამენტის სრული შემადგენლობის არანაკლებ სამი მეოთხედი.“ ამ რეგულაციის შემოღების არგუმენტად მიჩნეულია რაიმე განსაკუთრებული ვითარება როდესაც საჭიროა კონსტიტუციაში სასწრაფოდ ცვლილების შეტანა, რაც შედარებით უფრო მაღალი კვალიფიციური უმრავლესობით ხდება, თუმცა ვფიქრობ, ეს მიდგომა არასწორია და აზრს უკარგავს სკანდინავიური მოდელის შემოღებას, განსაკუთრებით კი ქართული სამარტლებრივი თუ პოლიტიკური რეალობიდან გამომდინარე როდესაც გამოცდილება გვასწავლის, რომ პარტიებს აქვთ შესაძლებლობა მოიპოვონ ისეტი დიდი უმრავლესობა, რომ თავისუფლად შეძლონ თუნდაც ასეთი მაღალი კვალიფიციური უმრავლესობის დაძლევა და სკანდინავიური მოდელის გვერდის ავლით ცვლილებების მიღება, მათ ხომ მხოლოდ 113 ხმა დასჭირდებათ. შესაბამისად ვფიქრობ რომ ეს რეგულაცია გაუმართლებელია, მათ შორის არც განსაკუთრებული ვითარებით, მაშინ როდესაც ერთადერთი განსაკუთრებული ვითარება თავად კონსტიტუციის მიერაა განმტკიცებული, კერძოდ კონსტიტუციის 77-ე მუხლის მე-5 ნაწილის მიხედვით, „კონსტიტუციური კანონი, რომელიც უკავშირდება ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენას, მიიღება პარლამენტის სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედის უმრავლესობით და საქართველოს პრეზიდენტს ხელმოსაწერად გადაეცემა კონსიტტუციის 46-ე მუხლით დადგენილ ვადაში.“

ავტორი: გიორგი აბაშიძე - ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის მე-3 კურსის სტუდენტი.

გამოყენებული ლიტერატურა: ვ. გონაშვილი, ქ. ერემაძე, გ. თევდორაშვილი, გ. კახიანი, გ. კვერენჩხილაძე, ნ. ჭიღლაძე, შესავალი საკონსტიტუციო სამართალში, 2016. ვ. გონაშვილი, გ. თევდორაშვილი, გ. კახიანი, ი. კახიძე, გ. კვერენჩხილაძე, ნ. ჭიღლაძე, საქართველოს საკონსტიტუციო სამართალი, თბილისი, 2020.

დ. გეგენავა, თ. პაპაშვილი, ქ. ვარდოსანიძე, გ. გორაძე, რ. ბრეგაძე, თ. თევზაძე, ლ. ცანავა, პ. ჯავახიშვილი, ზ. მაჭარაძე, გ. სიორიძე, ბ. ლოლაძე, შესავალი საქართველოს საკონსტიტუციო სამართალში, 2019. თ. პაპაშვილი, დ. გეგენავა, კონსტიტუციის გადასინჯვის ქართული მოდელი-ნორმატიული მოწესრიგების ხარვეზები და პერსპექტივა, თბილისი, 2015;

გ. ლუაშვილი, საქართველოს კონსტიტუციის გადასინჯვის მექანიზმი და 2017 წლის საკონსტიტუციო რეფორმა, საკონსტიტუციო სამართლის ჟურნალი, მე-2 გამოცემა, 2018.

საქართველოს კონსტიტუცია, ხელმისაწვდომია: https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/30346?publication=36

საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტი, ხელმისაწვდომია: https://parliament.ge/legislation/reglament

საიტი პასუხს არ აგებს აღნიშნულ სტატიაზე, მასში მოყვანილი ინფორმაციის სიზუსტესა და გამოყენებული ლიტერატურის ან საავტორო უფლებების დაცულობის საკითხზე

კონსულტაციისთვის დაგვიკავშირდით

საქართველოში 599 50 55 78  
თბილისი, ალ.ყაზბეგის №47 (მეტრო დელისი)
თბილისი, გურამიშვილის N23 ა (მეტრო ღრმაღელე)

იტალიაში 351 5 47 00 47  
ბარი, ბალენძანოს მოედანი 12ა

გაზიარება

Facebook კომენტარები